Tvrđava Kastel predstavlja istorijsko jezgro grada Banjaluke, mjesto nastanka grada i kroz istorijske epohe okosnicu gradskog razvoja, što potvrđuju najstariji pronađeni ostaci tragova života na Kastelu koji potiču iz neolita i bronzanog doba (2000-1900 p.n.e.). Rimska osvajanja ilirskih teritorija dovela su do stacioniranja rimskih vojnih formacija i za njihove potrebe podizani su vojni logori (castre) na širem području današnje Banjaluke. Na putnom pravcu koji je povezivao tadašnju Salonu (današnji Solin) i Servitium (današnja Gradiška) izgrađena je Castra za koju se smatra da je ležala na mjestu Banjaluke i istraživači je povezuju sa Kastelom, što potvrđuju pronađeni ostaci kasnoantičkih objekata većih dimenzija i predmeti od bronze i keramike. Velika pomjeranja naroda od 5. do 12. vijeka dovela su do značajnih izmjena demografske i kulturne slike ovih prostora i do razaranja urbane kasnoantičke Castre. Kontinuitet naselja ipak nije prekinut i razvijeni rimski grad zamijenjen je slovenskim naseljem gradinskog tipa.
